Метлюжковыя

Метлюжковыя (Poaceae), Злакі, Злакавыя (Gramíneae) — сямейства аднадольных раслін, да якога адносяцца такія вядомыя і здаўна выкарыстоўваемыя ў гаспадарцы расліны як пшаніца, жыта, авёс, рыс, кукуруза, ячмень, проса, бамбук, цукровы трыснёг.

Метлюжковыя
Метлюжок лугавы (Poa pratensis)
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Аднадольныя Парадак:  Метлюжкакветныя Сямейства:  Метлюжковыя
Міжнародная навуковая назва
Poaceae (R.Br.) (1895), nom. cons.
Сінонімы
Aegilopaceae Agrostidaceae Bercht. & J.Presl Alopecuraceae Andropogonaceae Anomochloaceae Anthoxanthaceae Link Arundinaceae Arundinellaceae Asperellaceae Link Avenaceae Bambusaceae Bercht. & J.Presl Cenchrinaceae Link Chaeturaceae Link Chloridaceae Bercht. & J.Presl Coleanthaceae Cynodontaceae Link Cynosuraceae Link Echinariaceae Link Ehrhartaceae Link Eragrostidaceae Festucaceae Spreng. Glyceriaceae Link Gramineae , nom. cons. Hordeaceae Bercht. & J.Presl Lepturaceae Miliaceae Link Ophiuraceae Link ex , nom. inval. Oryzaceae Bercht. & J.Presl Panicaceae Bercht. & J.Presl Pappophoraceae Parianaceae Paspalaceae Link Phalaridaceae Link Pharaceae Sporobolaceae , nom. inval. Stipaceae Bercht. & J.Presl Streptochaetaceae Triticaceae Link Zoysiaceae Link
Роды
Гл. Тэкст
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   40351 NCBI   4479 EOL   8223 GRIN   f:897 IPNI   30000032-2 FW   53546

Пашырэнне

Метлюжковыя ў прыродзе расселеныя па ўсіх кантынентах, уключаючы Антарктыду. Складаюць значную частку фітамасы ў многіх біяцэнозах, а ў стэпах і саваннах — галоўную частку. Сямейства ўключае каля 600 родаў і 9-10 тысяч відаў.

Апісанне

Пераважная большасць — травы. Рэдка сцёблы цвёрдыя, адраўнелыя (у бамбукаў). Сцябло злака звычайна тонкае, цыліндрычнае, унутры ў міжвузеллі амаль ва ўсіх полае. Лісты чарговыя, размешчаны двухрадна. Яны складаюцца з доўгай цыліндрычнай похвы, якая ахоплівае сцябло, і вузкалінейнай пласцінкі. У месцы адыходу пласцінкі ад похвы знаходзіцца так званы язычок у выглядзе невялікага плеўчатага выраста ці раснічак. Некаторыя марфолагі разглядаюць язычок як два зрослыя прылісткі. Біялагічная роля яго заключаецца, верагодна, у тым, што ён перашкаджае вадзе зацякаць унутр паміж похвай і сцяблом. Аснова похвы звычайна злёгку патоўшчана і ўтварае прыкметны, злёгку ўздуты ліставы вузел. Краі похвы шчыльна ахопліваюць сцябло і ў большасці не зрастаюцца адзін з адным (адрозненне ад асаковых). Ніжнія часткі міжвузелляў, ахопліваемыя похвай, доўга захоўваюць мерыстэматычны характар і на працягу доўгага часу забяспечваюць інтэркалярны рост сцяблоў. Як у шматгадовых, так і ў аднагадовых злакаў разгалінаванне сцябла амаль заўсёды адбываецца толькі ў ніжняй частцы (пад зямлёй) ці ў некаторых над паверхняй зямлі. Тут знаходзіцца так званы вузел, дакладней, зона кушчэння — некалькі вельмі шчыльна збліжаных вузлоў, раздзеленых толькі кароткімі міжвузеллямі; кожная пазушная пупышка, якая знаходзіцца ў зоне кушчэння, можа даць пачатак надземнаму ці падземнаму бакавому парастку; апошнія ўтвараюць свае зоны кушчэння. У шматгадовых злакаў часта з пупышак зоны кушчэння фарміруюцца парасткі, якія растуць пад зямлёй гарызантальна, — карэнішчы.

Лісты на парастках вузла кушчэння маюць выгляд невялікіх белаватых ці бураватых лусак, утвораных толькі похвамі лістоў; яны пазней адпадаюць. Амаль ва ўсіх вузлах карэнішчы ўтвараюць прыдаткавыя карані. На некаторай адлегласці ад зыходнай зоны кушчэння карэнішча загібаецца ўверх і ўтварае надземнае сцябло. У падземнай частцы гэтага сцябла ўтвараецца новая зона кушчэння, якая дае пачатак новым паветраным парасткам, у сваю чаргу, з разгалінаваннем і новым карэнішчам.

У кустовых злакаў усе надземныя парасткі збліжаны адзін з адным. Узніклыя ў зоне кушчэння падземныя парасткі растуць на невялікай адлегласці ад яе коса ўверх ці гарызантальна, а затым хутка загінаюцца ўверх. Гэта адносіцца да так званых рыхлакустовых злакаў.

Калі бакавыя парасткі з самага пачатку растуць вертыкальна, амаль паралельна мацярынскаму сцяблу, і ўтвараюць шчыльны куст, то такія злакі называюць шчыльнакустовымі.

Кветкі ў злакаў дробныя, двухполыя, рэдка аднаполыя (іншы раз двухдомныя), у элементарных суквеццях-каласках, якія ўтвараюць складаныя суквецці — мяцёлкі, складаныя каласы, гронкі ці галоўкі. У каласку ад 1 да 30 кветак, размешчаных на восі каласка двума радамі ў пазухах прыкветнікаў — ніжніх кветкавых лусак. Верхняя кветкавая луска большай часткай двухкілявая, звычайна маецца пры кожнай кветцы. Акрамя гэтага, у аснове кветкі размешчаны 2, радзей 3, бясколерныя лускі, ладзікулы, якія набухаюць у час цвіцення. Тычынак большай часткай 3, радзей 1, 2 ці 6 (у аднаго з бамбукоў — да 120). Гінецэй разглядаецца ці як паракарпны, з 3 пладалісцікаў, ці як апакарпны, з 1 пладалісціка; завязь верхняя. Плод — зярноўка. Тычынак у больш архаічных Poaceae 6 (бамбук, рыс), можа быць 1, 2, 4, 5 (пахучы каласок мае дзве тычынкі).

Анемафільныя расліны. Пераважная большасць іх перакрыжаванаапыляльныя. Самаапыляльнымі з'яўляюцца пшаніца, ячмень, авёс, проса, рыс і некаторыя дзікарослыя злакі.

Значэнне і выкарыстанне

У эканамічных адносінах злакі — найбольш важнае сямейства сярод іншых раслін. Яны складаюць аснову харчавання людзей. Па велічыні займаных плошчаў культурныя злакі можна размясціць у наступным парадку: пшаніца, рыс, кукуруза, ячмень, авёс, жыта, сорга.

Дзікарослыя лугавыя злакі маюць важнае кармавое значэнне.

Гл. таксама

• Расічка
• Eragrostis amabilis

Зноскі

1. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 146. — 160 с. — 2 350 экз.

Літаратура

• Сапегін Л. М. Батаніка. Сістэматыка вышэйшых раслін: вучэбны дапаможнік для студэнтаў устаноў вышэйшай адукацыі па біялагічных спецыяльнасцях. — Гомель: ГДУ, 2012. — 337 с. ISBN 978-985-439-644-6
• Цвелёв Н. Н. Порядок злаки (Poales) Архівавана 23 красавіка 2008. // Жизнь растений: в 6-ти т. Т. 6. Цветковые растения / Под ред. А. Л. Тахтаджяна. — М.: Просвещение, 1982. — С. 341—378.